Cornelis de Houtman is geboren in Gouda, op 2 april 1565. Hij was een koopman en een ontdekkingsreiziger. Ook was hij de zoon van de bierbrouwer Pieter Jacobszoon de Houtman. Pieter was kapitein van de plaatselijke schutterij, een soort leger. Als opperkoopman voer Cornelis met de eerste Nederlandse expeditie naar Oost-Indië.Hij bezocht de eilanden Sumatra, Java, Madura en Bali. De zeereis staat bekend als de Eerste Schipvaart. 

Samen met zijn broer Frederik wordt Cornelis in 1592 door enkele Amsterdamse kooplieden naar Lissabon uitgezonden om achter informatie te komen over de Portugese handel. Deze kooplieden zijn samen de Compagnie van Verre, een voorloper van de Verenigd Oost-Indische Compagnie. Portugal heeft in die tijd het monopolie op de handel in Oosterse goederen en de kooplieden zijn op zoek naar een manier om dat monopolie te verbreken. Een monopolie is een organisatie die als enige recht heeft op product of dienst. In dit geval is de monopolie dus de handel in Oosterse goederen.

De 'Eerste Schipvaart'

Er werden tijdens de eerste schipvaart  door De Houtman alsnog plannen bedacht om naar de Molukken te varen, maar de bemanning weigerde. Ook wilde de eigenaren van de Compagnie van Verre dit helemaal niet. De Houtman wilde daarom met twee schepen terugkeren naar Holland, het derde schip zou alsnog naar de Molukken moeten varen. De kapitein van een van de schepen, Jan Meulenaer, ging onder protest akkoord. Nadat hij kort daarna vlak na een maaltijd plotseling stierf, werd De Houtman beschuldigd dat hij Jan Meulenaar vergiftigd had en werd hij gearresteerd. De scheepsraad besloot daarom dat het beter was met alle schepen terug te varen naar Nederland. Twee dagen later werd De Houtman weer vrijgelaten, omdat er volgens de scheepsraad niet genoeg bewijs was dat De Houtman iets had te maken met de dood van Meulenaar.

De financiële opbrengst van de eerste schipvaart was geen succes, maar het doel van de reis was geslaagd. Het was bewezen dat het mogelijk was om onafhankelijk en zonder veel moeilijkheden van de Portugezen naar Oost-Indië te varen. 

Het einde van Cornelis de Houtman

De Houtman zou een ruw en ontactisch mens zijn geweest. Een man die vaak conflicten had met zijn bemanning en met de inheemse bevolking. Nadat hij de mogelijkheid van rechtstreekse handel met Oost-Indië had ontdekt en bewezen, keerde hij terug naar Nederland en ging hij in dienst bij Balthasar de Moucheron, een koopman en van adellijke Normandische afkomst. Voor Balthasar ging Houtman in 1598, opnieuw samen met zijn broer Frederik, een reis naar Atjeh maken. Daar werd hij in 1599 gedood

In Gouda is sinds 1880 een plantsoen dat vernoemd is naar de zeevaarders Houtman. Ook is hier een monument voor de broers te vinden.